Oorzaken van stress
Een belangrijk onderdeel van stress verminderen, is je bewust te zijn van je eigen stressreactie. Dit kan je meer inzicht bieden in de stressoren – oftewel oorzaken – die een stressreactie bij je oproepen. Wanneer je meer inzicht hebt in de veroorzakers van stress, kun je hier rekening mee houden en aanpassingen doen. Omdat deze oorzaken lang niet altijd zichtbaar zijn en soms onderschat worden, lees je in dit artikel de belangrijkste oorzaken van stress.
Stressreactie
Een stressreactie kan uiteenlopende oorzaken hebben. De vraag of een bepaalde gebeurtenis stress gaat opleveren, is afhankelijk van:
- De gebeurtenis zelf
- Jouw interpretatie van die gebeurtenis.
De gebeurtenis die tot stress leidt noemen we ook wel een stressor. Wanneer mensen gevraagd wordt wanneer ze stress ervaren, zullen ze in veel gevallen wel wat momenten kunnen noemen, bijvoorbeeld acute spannende situaties of drukke periodes. Dit zijn zichtbare en de meest opvallende oorzaken van een stressreactie. Echter zijn er daarnaast nog een aantal factoren die bepalend zijn voor de vraag of je wel of geen stress gaat ervaren.
Uitdaging of bedreiging
Voordat we daar op in gaan is het belangrijk om te beseffen dat een stressreactie wordt veroorzaak door een interpretatie van je brein. Daarmee begint de stressreactie, of wordt er juist geen stressreactie opgeroepen. De interpretatie van een bepaalde stressor is dus bepalend voor het uiteindelijke effect. Dit verklaart direct waarom een bepaalde gebeurtenis voor de een heel stressvol kan zijn, terwijl deze voor de ander als plezier of uitdagend beschouwd wordt. De oorzaken van stress zijn dus persoonlijk. Wel zijn er een aantal algemene oorzaken die bij veel mensen stress kunnen veroorzaken, en deze zijn weer in te delen in verschillende categorieën.
Een belangrijk onderdeel van beter om gaan met stress, is je bewust te zijn van je eigen stressreactie. Dit kan je meer inzicht bieden in de stressoren die de stressreactie bij je oproepen. Wanneer je meer inzicht hebt in de oorzaken van stress, kun je hier rekening mee houden en aanpassingen doen.
Zichtbare versus onzichtbare stressoren
De meest genoemde oorzaak van stress is drukte. Te veel moeten doen, in korte tijd. Te veel verschillende taken hebben, of een te drukke baan hebben in combinatie met verantwoordelijkheden in je privéleven. Dat is vaak ook de oorzaak waar mensen in zoeken, wanneer ze merken dat ze overbelast raken. De conclusie is al snel: ik doe te veel, ik moet minder doen.
Zo eenvoudig is het niet. Minder doen is vaak helemaal geen oplossing. Soms is het tijdelijk het beste om te doen, om zodoende de totale belasting omlaag te brengen. Toch is te veel doen niet de oorzaak van de meest voorkomende stress. In al die dingen die mensen doen zit namelijk ook veel dat iemand iets oplevert. Er zijn genoeg mensen die veel voldoening en ontspanning halen uit een druk leven.
Veel voorkomende oorzaken van stress
Stress is een fysieke en mentale aanpassing op een gebeurtenis uit de omgeving. Er zijn een aantal soorten stressoren (veroorzakers van stress) die veel voorkomen en een stressreactie kunnen veroorzaken, onder te verdelen in acute en chronische stressoren.
Acute stressoren
Acute stressoren zijn oorzaken van stress die ineens gebeuren en kunnen van kortere of langere duur zijn. Acute stressoren kunnen traumatische gebeurtenissen zijn: een ongeluk of ramp meemaken of hier getuige van zijn, een oorlog meemaken of ervaringen met bedreiging en geweld.
Chronische stressoren
Chronische stressoren zijn meer op de achtergrond aanwezig. Kenmerkend is dat deze stressoren langdurig aanwezig zijn en op zichzelf niet altijd bedreigend lijken. Hierdoor worden ze niet altijd opgemerkt als oorzaken van stress. Meerdere chronische stressoren samen kunnen op de lange termijn echter net zulke hevige verschijnselen van overbelasting veroorzaken als acute stressoren.
Maatschappelijke stressoren
Hierbij kun je denken aan laag staan op de sociaal maatschappelijke ladder, financiële problemen, weinig vrijheid om je doelen te behalen. Ook discriminatie, maatschappelijke uitsluiting of werkloosheid vallen hieronder.
Dagelijkse stressoren
Dit zijn ergernissen die op dagelijkse basis aanwezig zijn en frustratie veroorzaken. Irritatie onder collega’s onderling, geluidsoverlast, moeite om werk- en privé in balans te houden, tijdsdruk, opgehouden worden of het niet bereiken van gestelde doelen. Dagelijkse stressoren kunnen zich opstapelen en een gevoel van frustratie veroorzaken en een stressreactie in stand houden.
Life events
Life events zijn gebeurtenissen die zowel positief als negatief kunnen zijn, maar die een bepaalde aanpassing en daarmee stressreactie kunnen veroorzaken. Ze vallen tussen chronische en acute stressoren in. Het zijn gebeurtenissen waar veel mensen in hun leven mee te maken krijgen. Wanneer er veel life events tegelijk gebeuren kan dit een oorzaak van stressklachten zijn. Bij life events kun je denken aan ontslagen worden, een overlijden van een familielid of bekende, maar ook aan op vakantie gaan, trouwen of verhuizen.
Een combinatie van chronische stressoren en life events kan er voor zorgen dat een acute stressor een veel langduriger stressreactie veroorzaakt. Daarnaast zijn er een aantal factoren die invloed hebben op de hevigheid, het herstel en de interpretatie van een al dan niet stressvolle situatie. Dit is het mentale aspect van de stressrespons.
Mentale stress
Een belangrijk punt wanneer we de oorzaken van stress goed willen begrijpen, is dat stress een grote mentale component heeft. In onze huidige maatschappij, waarin overbelasting op grote schaal voorkomt hebben we te maken met een enorme mentale belasting. We zijn veel meer dan ooit in verschillende rollen aanspreekbaar op verschillende momenten. Bijvoorbeeld door bereikbaar te zijn voor ons werk, door veel op social media aanwezig te zijn, door überhaupt een groot deel van de dag mentaal ‘aan’ te staan.
De meeste stress gerelateerde klachten hebben dan ook te maken met het feit dat iemand mentaal overbelast raakt. Natuurlijk zijn er ook mensen die fysiek een hele zware baan hebben, en hierdoor overbelast raken. Toch zijn de meeste gevallen van burn-out, overspannenheid of overbelasting het gevolg van mentale overbelasting.
Te weinig mentaal herstel
Wanneer je een drukke baan hebt, die veel van je vraagt loopt de spanning door de dag heen op. Als er sprake is van voldoende herstelmomenten binnen die dag, zoals rustige momenten, tijd om de boel een te verwerken, een pauze waarbij de aandacht echt verlegd kan worden en enige voorspelbaarheid, dan zal de spanning gedurende de dag ook weer wat afnemen. Dat is normaal en een gezonde situatie.
Wanneer je een drukke baan hebt met veel verantwoordelijkheid waarin er weinig ruimte voor (mentaal) herstel is, zal de spanning niet op een natuurlijke manier afzakken en stress sluimerend de hele dag aanwezig zijn. Dit kan tot gevolg hebben dat je in een hoge spanning de dag afsluit, en vervolgens deze hoge spanning mee neemt naar huis.
Mentaal ‘aan’ blijven staan
Wanneer de thuiskomst zorgt voor afleiding en ontspanning en het langzaam doen vergeten van de drukte van de dag, zal er langzaam herstel optreden. Echter kan de hoge spanning er ook voor zorgen dat het thuis ook moeilijk wordt om te herstellen, en de spanning aan blijft. Doordat het moeilijker is om de aandacht te verleggen, zul je met je hoofd (mentaal) bij de problemen van het werk blijven. Je blijft mentaal dus ‘aan het werk’. Dit kan overigens ook de andere kant op werken, van privé richting werk.
Er zijn genoeg voorbeelden te vinden van mensen die fysiek niet op hun werk aanwezig zijn, maar eigenlijk niet echt aan het herstellen zijn, doordat ze mentaal door blijven werken. Dit kan al zittend op de bank, fietsend in het bos of wandelend met de hond. Voor even natuurlijk geen probleem, maar het is belangrijk om de vraag te stellen: ben ik in mijn vrije tijd echt mentaal aan het herstellen?
Onzichtbare oorzakan van stress
Wanneer mensen bij zichzelf bemerken dat ze overbelast raken wordt de oorzaak vaak gezocht in de meest zichtbare stressoren zoals een overvolle agenda of heftige situaties. Hoewel deze zeker een rol kunnen spelen is het soms lastig om een goed beeld te creëren van wat de stress veroorzaakt. Er kunnen namelijk allerlei oorzaken zijn die niet zo op de voorgrond liggen, maar die al langere tijd een druk uitoefenen. Hierbij kun je denken aan:
- een slechte sfeer in een team,
- een project dat te lang niet van de grond komt,
- te weinig waardering krijgen,
- onduidelijkheid over de toekomst,
- onduidelijkheid over iemands rol in een organisatie of functie
- Weinig gevoel van invloed op je eigen werk of leven
- Een (te) hoge betrokkenheid bij het werk
- Te veel deadlines
- Te weinig waardering of begrip ontvangen
Interne oorzaken van stress: perfectionisme
Zoals hierboven al omschreven is de vraag of een situatie tot stress leidt, afhankelijk van de interpretatie van die situatie. Een gebeurtenis zelf is dus maar deels bepalend voor een stressreactie, het andere deel gebeurt op basis van iemands overtuigingen en gedachten. Mensen die hoog scoren op perfectionisme hebben de neiging voor zichzelf een hoge lat te leggen voor alles wat ze doen. Ze zijn niet snel tevreden en kunnen daarmee veel bereiken. De keerzijde daarvan is dat de lat soms zo hoog ligt, dat het niet behalen van bepaalde doelen snel tot spanning en stress kan leiden. Wat voor de een een normale dag is, waar tevreden op terug gekeken kan worden, is voor de ander een mislukking en aaneenschakeling van falen, omdat niets de hoge lat heeft kunnen evenaren.
Interne oorzaken van stress: idealisme
Wanneer iemand niet per se perfectionistisch is in aanleg, maar grote idealen heeft waarmee hij of zij zijn of rol vorm geeft, kan dat soms leiden tot grote teleurstellingen: de realiteit is niet zo als iemand het zich had voorgesteld. Dit kan gebeuren in een werksetting, bijvoorbeeld wanneer een zorgverlener als hoogste doel heeft om mensen echt vooruit te helpen, maar soms blijkt dat de invloed niet zo groot is als gehoopt. Ook in het privé leven kan hier sprake van zijn: ouders die hoge verwachtingen hebben van zichzelf in hun rol als ouder stellen zichzelf soms teleur. Wanneer als gevolg hiervan steeds harder gewerkt wordt om het ideaal toch te bereiken kan er een hoge mate van stress ontstaan. Net als bij perfectionisme is er een zelf opgelegde lat, die bij de interpretatie van een situatie zorgt voor het oproepen van een stressreactie.
Oorzaken van stress: eerdere ervaringen
Wanneer jij eerder in een bepaalde situatie hebt gezeten die je als stressvol hebt ervaren, is de kans heel groot dat wanneer je dezelfde soort triggers ziet, de stressreactie alweer begint. Sommige mensen ervaren dat wanneer ze na een periode van overbelasting thuis geweest te zijn, het gebouw binnen lopen waar die overbelasting heeft plaatsgevonden. Die plek alleen roept dat al direct spanning op. Dit is dan de trigger voor een stressreactie. Het brein geeft direct signalen af die zorgen voor alertheid.
Oorzaken van stress: opvoeding
De manier waarop je opgevoed bent speelt een belangrijke rol bij hoe jij situaties interpreteert. Wat jij als voorbeeld hebt gekregen, kan voor allerlei automatische neigingen en overtuigingen zorgen. Deze kunnen helpend zijn, maar soms ook belemmerend. Wanneer je bewust wordt van die neigingen en overtuigingen kun je bepalen of die (altijd) helpend voor je zijn.
Daarnaast speelt opvoeding ook een rol bij hoe je situaties aangaat. Misschien ben jij opgegroeid in een omgeving waarin altijd hoop was op een goede afloop, met veel vertrouwen in jou en je oplossingen. Dit vertrouwen kan nu ook een rol spelen in alledaagse stressvolle situaties. Je eigen gevoel van invloed – oftewel je Locus of Control – speelt een grote rol bij het ontstaan van stress. Het bepaalt hoe stressvol jij een bepaalde situatie interpreteert, of deze een stressreactie oproept en hoe heftig deze stressreactie is.
Omgaan met stress: je genen en geschiedenis
Naast de opvoeding is het genenpakket waarmee je bent uitgerust ook van groot belang. Je genen in combinatie met je ervaringen bepalen je karakter en daarmee de manier waarop je met het leven omgaat. Omdat de interpretatie van een situatie en de reactie daarop, afhankelijk is van allerlei biochemische processen, kunnen kleine verschillen in aanleg voor een groot verschil zorgen in hoe twee individuen op een bepaalde situatie reageren. Je gevoeligheid voor stress is dus deels biologisch bepaald. Naast deze aanleg op genetisch niveau, spelen ook de omstandigheden tijdens de zwangerschap een rol op deze ontwikkeling.
Omgaan met stress: je mentale toestand
De vraag of een bepaalde gebeurtenis ook stress veroorzaakt, is dus afhankelijk van jouw (onbewuste) interpretatie op dat moment. Hoe die interpretatie gemaakt wordt is naast voorgenoemde factoren, ook afhankelijk van je toestand op dat moment: je mentale toestand.
Een alledaags voorbeeld: wanneer je volkomen in rust bent, je kalm en zelfverzekerd voelt en voldoende energie hebt om de wereld aan te kunnen, zal je veel rustiger reageren op een ongeduldige medeweggebruiker, dan wanneer je net een rotgesprek hebt gehad, je te kort geslapen hebt en ook nog een te drukke week in het vooruitzicht hebt.
Je mentale toestand beïnvloedt de manier waarop je naar de wereld kijkt, en daarmee ook of je vertrouwen hebt in een goede afloop. Dus zowel de interpretatie van de situatie zelf, als het idee dat jij dit wel aan kunt, veranderen. Dit zorgt er voor dat dezelfde situatie voor een hele andere reactie kan zorgen wanneer je mentale toestand verandert.
Omgaan met stress: ‘stapelen’
Wanneer je, zoals in het voorgaande voorbeeld, al een bepaalde mate van stress ervaart, is de toestand in je brein veranderd. Je hersenprocessen zijn ingesteld op een stresssituatie en dit heeft onder meer tot gevolg dat je alerter bent, minder empathisch, minder remming op je emoties hebt en een verhoogde pijngrens hebt. Ook is je brein vooral bezig met korte termijn keuzes en heb je je denken minder ‘op een rij’. Doordat er al een bepaalde mate van stress aanwezig is, kan een situatie die anders weinig stress veroorzaakt een spreekwoordelijke druppel zijn die een emmer doet overlopen. Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die om een ogenschijnlijk kleine ergernis volledig door het lint gaan of heel verdrietig worden. Vaak tot verbazing van de omgeving en de persoon zelf. Dit kan het begin zijn van een besef dat er al lange tijd een hoge mate van sluimerende spanning aanwezig is.
Omgaan met stress: weinig sociale steun ervaren
Een van de belangrijkste factoren die een rol spelen bij het omgaan met stress is de vraag of je voldoende sociale steun ervaart. Wanneer je begrip, steun en ruimte om je verhaal te delen van mensen om je heen ontvangt, zal dit dempend werken op je stressreactie. Andersom kunnen negatieve sociale interacties een oorzaak van stress betekenen. Mensen die ervaring hebben met pesten of uitsluiting op de werkvloer vertonen dezelfde verschijnselen als mensen die overbelast of burn-out dreigen te raken.
Omgaan met stress: copingmechanismen
De eerder genoemde onderdelen hebben allemaal te maken met jouw algemene neiging om op uitdagende situaties te reageren. Dit zijn je coping mechanismen. Een coping mechanisme staat voor de wijze waarop jij meestal geneigd bent om met verschillende stressvolle gebeurtenissen om te gaan. Zo kun je oplossingsgericht zijn (je gaat op een oplossing van je probleem af) of bijvoorbeeld emotiegericht (je richt je op het oplossen van de emotie die met de gebeurtenis gepaard gaat).
Zelf oorzaken van stress aanpakken
In dit artikel las je de belangrijkste oorzaken van stress op een rij. Je las dat stress vooral een mentale oorzaak heeft, en dat hoe jij reageert op stress afhankelijk is van hoe jouw brein deze oorzaak interpreteert. Hoe jouw aanleg, ervaringen en overtuigingen zijn, bepalen de mate waarin jij een situatie als stresserend ervaart.
Welke oorzaken van stress herken jij? Kun je een onderscheid maken in interne en externe factoren? Laat het hieronder weten in de comments.
Lees ook deze berichten